Bron: fd.nl
Lees hier het artikel
…… ze vertelt dat ze als meisje biologiejuf wilde worden. ‘Ik ken nog steeds al mijn biologieboeken van school uit mijn hoofd.’ Maar na een studie gezondheidswetenschappen, een promotieonderzoek naar de vetstofwisseling in het lichaam én een studie geneeskunde specialiseerde ze zich in cardiologie. Twaalf jaar werkte ze in het toenmalige AMC, tot ze tien jaar geleden in Utrecht haar eigen HeartLife Klinieken oprichtte, waarin ze vooral vrouwen – 75 procent van haar patiënten is vrouw – met hartklachten behandelt en begeleidt.
Waarom richtte u een eigen kliniek op?
‘Tijdens mijn opleiding in het AMC zag ik veel vrouwen op de eerste harthulp met onbegrepen klachten. Ze hadden ontzettende pijn op de borst of het gevoel dat hun keel werd dichtgeknepen. Maar als we ze onderzochten konden we vaak niks vinden. Dan moest ik ze wegsturen en uitboeken: eci, oftewel e causa ignota: met onbekende oorzaak. Ik vond dat frustrerend. In een eigen kliniek zou ik ze beter kunnen helpen, dacht ik. Ik was ook geïnspireerd door de eerste vrouwenpoli, die cardioloog Angela Maas in Zwolle had geopend. Angela begreep als een van de eerste cardiologen dat we anders naar dat vrouwenhart moeten kijken.’
Wat is er anders aan het vrouwenhart dan aan het mannenhart?
‘Mannen krijgen pijn op de borst als gevolg van een doorbloedingsprobleem van het hart, waardoor een of meer van de kransslagaders dichtslibt. Bij vrouwen met chronische pijnklachten is er vaak geen sprake van een dichtgeslibd vat, maar zijn de bloedvaten gevoelig voor verkramping. In de meest ernstige vorm kan dat leiden tot hartschade, wat we dan ook kunnen meten in het bloed en een stressinfarct noemen.
Maar er lopen ook heel veel vrouwen rond bij wie de schade niet meetbaar is, maar die wel chronische klachten hebben.’
Waar komt die verkramping vandaan?
‘Door een beetje aderverkalking kunnen je vaten gaan knijpen, wat tot verkramping of spasme van een van de kransslagaders leidt. Het is een functioneel probleem, niet een obstructief probleem, want er is geen dichtgeslibd vat. Inmiddels heb ik meer dan zesduizend vrouwen gezien. Mijn overtuiging: een belangrijke oorzaak voor die verkramping ligt in een psychische disbalans, een hormonale disbalans of een combinatie van de twee. Daar wil ik nu meer onderzoek naar gaan doen.’
Ik sprak een cardioloog die dat vrouwenhart onzin vindt. Hij zei letterlijk: Janneke is een prima meid, maar een hart is een hart, of het nu in een man zit of in een vrouw.
Rollende ogen. ‘Je hebt nog altijd de oude garde die sceptisch is. Waar het mij vooral om gaat: ik wil je helpen als jij bij mij in de spreekkamer komt en ik wil begrijpen waar je klachten vandaan komen. Waar we achter kwamen, is dat ADHD, hartklachten en hormonale stemmingswisselingen vaak bij dezelfde patiënten voorkomen. Maar ik moet voorzichtig zijn als ik dat roep, want dan vallen niet alleen cardiologen, maar ook psychiaters en huisartsen over me heen. Sommigen van hen ontkennen nog steeds dat het “vrouwenhart” bestaat, en daar komt nu ook nog eens ADHD bij, waar óók veel discussie over is.’ Ze lacht. ‘Ach, ik vind dat wel een uitdaging.’
U durft uw nek uit te steken.
‘Natuurlijk. Ik ben ontzettend blij dat het vrouwenhart in de afgelopen tien jaar goed op de kaart is gezet. Maar sommige collegae zullen dat nooit toegeven. Erkenning krijg je niet. Dat geeft ook niet. Ik richt me niet op mijn collega’s, maar op het publiek. Ik roep overal waar ik maar kan: vrouwen, weet wat je risico’s zijn, zorg dat je niet wordt weggestuurd, let op je psychische balans! En als je hormonaal niet lekker gaat, zorg dan voor hormoonsuppletie! Een beetje ouderwetse dokter krijgt daar jeuk van. Er wordt nog steeds neerbuigend gedaan jegens vrouwelijke patiënten.’ Ze windt zich nu op. ‘Dat vind ik onverteerbaar, dat ik wekelijks vrouwen zie die niet serieus genomen worden door hun dokter. Laatst hoorde ik weer van een patiënt dat haar arts tegen haar had gezegd dat ze niet moest zeuren over de overgang, dat het een levensfase is die ze moest omarmen. Huilend en uitgeput zat ze tegenover me, met hartkloppingen door chronisch slaaptekort.’
Overgangsklachten kunnen leiden tot psychische disbalans, en beide kunnen leiden tot hartklachten?
‘Precies. Maar die psychische disbalans heeft ook te maken met onze ongezonde leefomgeving. Met onze 24 uurseconomie, met het feit dat we blootgesteld worden aan te veel licht, te veel prikkels, aan veel en ongezond eten en chronische stress. Vind je het gek dat nieuwe ziekten de kop opsteken? Het is ouderwets denken dat hartproblemen alleen maar veroorzaakt worden door een te hoog cholesterol of te hoge bloeddruk. Jazeker, dat speelt óók een ongelooflijk belangrijke rol, maar zeker in relatie met wat wel het Westerse Wereldsyndroom wordt genoemd: met fastfoodketens en overgewicht, waardoor in het lichaam chronische ontstekingen ontstaan die je metabolisme verstoren.’
Maar dat verklaart nog niet waarom vrouwen andere hart- en vaatproblemen krijgen dan mannen.
‘Oestrogeen, het vrouwelijke hormoon, zorgt ervoor dat de vaten soepel en elastisch blijven, het heeft een vaatverwijdend effect, houdt cholesterolwaarden en bloeddruk laag en beschermt tegen aderverkalking. Wanneer dit hormoon in de overgang – bijna al mijn patiënten zitten in de overgang – grotendeels wegvalt, worden de vaten stugger en stijver. Daardoor kan slagaderverkalking ontstaan, en spasmen van de bloedvaten.’ ‘Wat ik ook fascinerend vind: de mannen die bij mij komen – een kwart van mijn patiënten is man – zijn vaak in het gewone medische circuit vastgelopen. De “moeilijke man” zeg maar. Naast hart-vaatproblemen hebben ze niet zelden migraine, last van opvliegers en zweetbuien. Die correlatie met een wat hogere oestrogeenspiegel of juist een laag testosteron, is nooit goed onderzocht. We weten eigenlijk nog zo weinig van hormonen.’
Hoe zit dat precies met die stress?
‘Bloedvaten reageren op stress: als je heel erg schrikt of heel erg verdrietig bent, kun je dat voelen in je lijf, als een steek op je borst, je krijgt hartkloppingen of voelt een klem om je hals. Als ik vrouwen met deze klachten onderzoek, kan ik ze vaak geruststellen: nee, het is geen dichtgeslibd vat. Als ik dan doorvraag, blijkt er van alles aan de hand: burn-outklachten, slaapstoornissen, scheidingen, werkgedoe, misbruik, mishandeling, slechte huwelijken, geldzorgen, ruzie in de familie, kinderen en stiefkinderen die je het leven zuur maken. Kortom: stress is een grote trigger. Daarnaast zijn ze vaak te zwaar en bewegen ze te weinig omdat ze zich al jaren gammel voelen. Dat vind ik ook zo erg: deze vrouwen slepen zich door het leven. En dan loopt de overgang er nog eens dwars doorheen. Niet zelden zijn deze vrouwen al meermalen bij hun dokter weggestuurd met het advies eerst maar wat af te vallen. Verder wordt er niets aan hun klachten gedaan, tot ze op een gegeven moment met een groot infarct op de eerste hulp komen. Of het al te laat is: hart- en vaatziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen wereldwijd. Terwijl het vrouwenhart zich uitstekend leent voor preventie. Zorg dat je zo gezond mogelijk die overgang ingaat, zorg dat je de risico’s beperkt, roep ik altijd. Dan heb je al veel gewonnen. Eventueel kun je vaatverwijdende medicatie geven en/of hormonen. Dan zie ik die vrouwen opknappen als een bloemetje dat water krijgt.’
U wil meer samenwerken met gynaecologen en psychiaters.
‘Samen met gynaecoloog Dorenda van Dijken en hoogleraar psychiatrie Sandra Kooij heb ik in 2022 het Hoofd Hart Hormonen (H3) Netwerk opgericht. Aanleiding was die ontdekking dat ADHD, hartklachten en hormonale stemmingswisselingen vaak met elkaar samenhangen. Vrouwen met deze klachten worden veelal behandeld door drie verschillende specialisten, maar ieder van hen ziet maar een stukje van het probleem. Vrouwen staan bovendien drie keer op een lange wachtlijst. Als de disciplines gaan samenwerken en de lijnen kort zijn, kunnen vrouwen efficiënt en optimaal worden behandeld. Nu worden vrouwen nogal eens met een kluitje in het riet gestuurd.’
Hoor ik hier een activist?
‘Ik heb zeker een behoorlijke dosis activisme. Ik ben nu een boek over het mannenhart aan het schrijven. Want ook mannen worden in een mal gestopt en door vastgestelde protocollen gesleept. In de geneeskunde is veelal het adagium: iedereen is gelijk en we moeten iedereen gelijk behandelen. Nee, vind ik, mensen zijn verschillend en moeten soms maatwerk krijgen.’
Lastige zaak, gezien de wachtlijsten en torenhoge zorgkosten.
‘Is dat een reden om het dan maar niet te doen? Een derde van mijn patiënten heeft ADHD. Dat is toch razend interessant?’ Ze zucht. ‘Maar in de medische wereld wordt ADHD als een modeverschijnsel gezien. Feit is dat ADHD’ers een tekort hebben aan dopamine. Dat wordt bij vrouwen voor een groot deel gecompenseerd door hun oestrogeen. Daardoor wordt de diagnose ook lang niet altijd gesteld. Zolang ze hun oestrogeen hebben, kunnen ze goed functioneren. Maar op het moment dat dat hormoon gaat dalen, zoals in de overgang, ontstaat er een error. Dan hebben ze een grote kans op een burn-out en stort het kaartenhuis in elkaar. Die vrouwen zouden enorm geholpen zijn met hormoonsuppletie en het besef dat ze goed moeten slapen en op tijd hun rust moeten pakken.’
Begint H3 al te groeien?
‘Veel gynaecologen en psychiaters zijn razend enthousiast. De cardiologen nog wat minder. En onlangs hebben we een grote subsidie gekregen om het netwerk landelijk uit te rollen.’
Heeft u zelf ADHD? U heeft zo’n tomeloze energie.
Lacht. ‘Dat wordt mij weleens vaker gevraagd. Nee hoor, ik kan me goed focussen, ik doe veel dingen tegelijk en die maak ik ook af. Lui zijn vind ik wel moeilijk. Je zult mij niet op zondagmiddag om drie uur op die bank zien hangen. Ik let wel op mijn slaap. Ik ga graag al om negen uur naar boven, nog een beetje rommelen, een serietje kijken en dan naar bed.’
Is uw man ook arts?
‘Nee, Gerrit zit in de baggertechniek. Daarnaast is hij ondernemer. Hij heeft een soort Funda voor schepen opgericht. We hebben het veel over ons werk met elkaar, we vinden dat mega-interessant. Onze zoon, Freek, studeert in Barcelona, mechatronica. Onze dochter, Jifke, doet biologie en medisch laboratoriumonderzoek, in Amsterdam. Ze lijkt op me; ze denkt ook aan geneeskunde, en wil misschien ook wel ondernemen.’
U schrijft columns en boeken, u runt een bedrijf. Heeft u nog tijd voor uw vak?
‘Er zitten veel uren in een dag toch? Ik heb wel nog een bevlogen cardioloog aangetrokken in de kliniek, die er net zo in staat als ik. En een arts-onderzoeker, die bij Sandra Kooij en mij gaat promoveren op alle data die we de laatste tien jaar hebben verzameld. Daar ben ik ontzettend trots op, dat we onderzoek gaan doen. Er werd toch soms met wat dedain gekeken naar mijn kliniekje. Je wordt al snel weggezet als een zorgcowboy die gaat voor het snelle geld.’
U hamert altijd op een gezond gewicht. Bent u blij met Ozempic?
‘Overgewicht is een complex probleem en ik ben blij dat we nu een wapen hebben. Ik ben sowieso blij met een heleboel medicijnen die wij hebben om mensen beter te maken. Want begrijp me goed, wij cardiologen zijn niet opgeleid om alleen te pleiten voor broccoli en hardlopen, nee, we moeten het ook hebben over pacemakers en dotteren. Ik denk dat het hoog tijd wordt voor een leefstijlspecialisme. De grootste bedreiging voor de toekomst is dat we chronisch ziek worden door overgewicht.’
Vind u het moeilijk om tegen dikke mensen streng te zijn?
‘Streng ben ik niet. Ik maak het wel bespreekbaar. Dan zeg ik: we moeten het ook hebben over je levensstijl. Ik ben benieuwd: was je als kind al te zwaar? Waren je ouders te zwaar? Zit er ergens een knik in je gewicht? En zo ja, waar dan? Waar zit de pijn? Hoe kan ik helpen? Zestig procent van de Nederlanders heeft overgewicht. Vaak zitten daar schrijnende verhalen achter.’
De zorg in uw kliniek wordt niet altijd volledig vergoed. Ziet u ook de lagere sociaal-economische klassen, waar meer obesitas voorkomt?
‘Klopt, ik zie niet iedereen die ik zou willen zien. Maar ik doe wat ik kan. En voor wie ik niet kan helpen, schrijf ik boeken, houd ik lezingen, maak ik een tijdschrift. Dorenda en ik zijn een TikTok-kanaal begonnen: Vrouw Van Vandaag. En ik ben bezig met een nieuwe theatershow om mijn boodschap te verkondigen. De aftrap was in Bergeijk, waar ik ben opgegroeid, in theater de Kattendans, waar ik als kind balletles kreeg.’ Brede glimlach. ‘Het was afgeladen. Eén grote reünie.’
…..
Wat is de drijfveer voor al die ambitie?
Ze peinst. ‘De fascinatie voor het menselijk lichaam, hoe het in elkaar zit, hoe het werkt. En ik moet blij worden van de dingen die ik doe, van de mensen om me heen. Ik houd niet van negatieve energie. Soms moet je dat trotseren om ergens te komen – ik heb heel wat fluwelen handschoentjes aangehad tijdens mijn coschappen. Maar dat wil ik niet meer. Ik wil zelf beslissingen kunnen nemen. En ik wil niet in die ivoren toren blijven zitten, ik wil de mens zíén. Dat is ook het adagium in mijn kliniek: patiënten moeten worden gezien, gehoord, gerustgesteld en gesterkt. Ik krijg vrouwen die al beginnen te huilen omdat ze een dokter tegenover zich hebben die gewoon luistert en empathisch is. “Sorry, maar ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand de tijd voor mij neemt.” Dat is voor mij het grootste compliment.’
Dit artikel is gemaakt door de redactie van FD Persoonlijk. Lees al onze verhalen op fd.nl/persoonlijk.
